Organisatie van een gemeentebestuur
Het bestuur van een Vlaamse gemeente ligt in handen van de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen. De burgemeester staat aan het hoofd van de gemeente.
De stad Antwerpen is ook nog onderverdeeld in districten. Een districtsbestuur bestaat uit een districtsraad, een college en een districtsburgemeester.
De gemeenteraad
De gemeenteraad bestaat uit rechtstreeks verkozen leden. Het aantal gemeenteraadsleden is afhankelijk van het inwonersaantal van de gemeente.
In de eerste plaats is de gemeenteraad bevoegd om alles te regelen wat van gemeentelijk belang is. Daarnaast moet de gemeenteraad beraadslagen over elk onderwerp van algemeen belang dat door de hogere overheid wordt opgedragen (bv. toezicht over de kerkfabrieken, erkenning van buurtwegen).
Het college van burgemeester en schepenen
Het schepencollege staat in voor het dagelijks bestuur van de gemeente. In die zin is het in belangrijke mate het beleidsbepalend orgaan van de gemeente. Het bezit talrijke eigen bevoegdheden, waardoor het op zelfstandige wijze kan deelnemen aan het bestuur. Zo houdt het schepencollege zich onder meer bezig met de voorbereiding en de uitvoering van de beslissingen van de gemeenteraad. Het is daarnaast een uitvoerend orgaan waarbij het zowel opdrachten van gemeentelijk als van algemeen belang behartigt (bv. houden van de kiezerslijsten, onderhoud van buurtwegen en waterlopen).
De burgemeester is niet alleen het hoofd van de gemeente, maar ook de vertegenwoordiger van de regering. In die laatste hoedanigheid is de burgemeester belast met de uitvoering van de wetten, decreten, de verordeningen en besluiten.
De burgemeester is de verantwoordelijke overheid inzake de administratieve politie. Zo kan de burgemeester bij ramp of ernstige bedreiging van de openbare orde en wanneer de middelen van de lokale politie ontoereikend zijn, de federale politie of het leger vorderen.
De burgemeester ondertekent de briefwisseling van de gemeente, de reglementen en verordeningen van de raad en van het college. De burgemeester kan met raadgevende stem de vergaderingen van de OCMW-raad bijwonen, hij/zij maakt van ambtswege deel uit van de raad van de kerkfabriek en is de ambtenaar van burgerlijke stand.
Districtsbesturen
In gemeenten met meer dan 100.000 inwoners kan de gemeenteraad districten oprichten om de afstand tussen burger en bestuur te verkleinen en de informatiedoorstroming te verbeteren. Elk district heeft een eigen districtsbestuur, districtshuis en een aantal eigen bevoegdheden zoals sport, cultuur, communicatie, jeugd- en seniorenwerking en de (her)aanleg van het openbaar domein. Voorlopig maakt enkel de stad Antwerpen gebruik van die mogelijkheid.
Lokale mandatarissen
Lokale besturen worden geleid door politieke mandatarissen. Het zijn in beginsel gewone burgers die voor een bepaalde duur worden verkozen voor een bepaald bestuur, maar meestal daarnaast nog een apart beroep kunnen uitoefenen.
Voor de uitoefening van hun bestuursactiviteiten krijgen lokale mandatarissen een wettelijke vergoeding. Afhankelijk van hun functie en hun activiteiten hebben ze recht op een vaste wedde, presentiegeld, terugbetaling van kosten, sociale bescherming en een pensioen.
Het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) heeft een databank met gegevens van alle mandatarissen van lokale besturen in Vlaanderen. De databank bevat gegevens van alle verkozenen die zetelen in een gemeenteraad, provincieraad, OCMW-raad of districtsraad.
Fusies van gemeenten
Op 1 januari 2019 zijn 15 Vlaamse gemeenten gefuseerd. Sinds de vorige fusie van 1983 waren er 308 gemeenten in Vlaanderen, nu zijn er nog 300. De 7 nieuwe fusiegemeenten zijn:
- Oudsbergen(opent in nieuw venster): fusie van Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek
- Kruisem(opent in nieuw venster): fusie van Kruishoutem en Zingem
- Aalter(opent in nieuw venster): fusie van Aalter en Knesselare
- Puurs-Sint-Amands(opent in nieuw venster): fusie van Puurs en Sint-Amands
- Pelt(opent in nieuw venster): fusie van Neerpelt en Overpelt
- Deinze(opent in nieuw venster): fusie van Deinze en Nevele
- Lievegem(opent in nieuw venster): fusie van Lovendegem, Waarschoot en Zomergem.
De Vlaamse Regering stimuleert andere gemeenten om over te gaan tot vrijwillige fusie tegen 1 januari 2025. Bij de afweging en het daaropvolgende fusietraject kunnen fuserende gemeenten ondersteuning krijgen van het Agentschap Binnenlands Bestuur.
28 gemeenten hebben al een beslissing genomen om op 1 januari 2025 te fuseren:
- Antwerpen en Borsbeek
- Beveren, Kruibeke en Zwijndrecht
- Bilzen en Hoeselt
- Borgloon en Tongeren
- De Pinte en Nazareth
- Galmaarden, Gooik en Herne
- Ham en Tessenderlo
- Hasselt en Kortessem
- Lochristi en Wachtebeke
- Lokeren en Moerbeke
- Melle en Merelbeke
- Meulebeke en Tielt
- Ruiselede en Wingene.
Vanaf 1 januari 2025 zullen er dus nog 285 gemeenten in Vlaanderen zijn.
Meer info over de 13 lopende fusietrajecten vindt u op de website van ABB.