Draaiboek volksraadplegingen
De gemeenteraad kan op eigen initiatief een volksraadpleging organiseren. Een OCMW kan dat niet. Ook als inwoner kan je een volksraadpleging afdwingen als bepaalde voorwaarden zijn vervuld.
Vorm en inhoud
Een volksraadpleging kan enkel betrekking hebben op zaken van (zuiver) gemeentelijk belang of onderwerpen van gemengd belang. Sommige aangelegenheden kunnen niet het voorwerp zijn van een volksraadpleging:
- persoonlijke aangelegenheden
- aangelegenheden over de jaarrekening
- het meerjarenplan en de aanpassingen ervan
- aangelegenheden over de gemeentebelastingen en retributies
- aangelegenheden die niet tot de bevoegdheid van de gemeente behoren.
Een duidelijke en ondubbelzinnige vraagstelling is belangrijk: je moet de vragen met ja of nee kunnen beantwoorden. Een duidelijke vraag voldoet aan de volgende vereisten:
- geen dubbele ontkenningen in de vraag
- eenheid van onderwerp
- keuze voor concrete mogelijkheden (geen principes)
- vermijden van subjectieve termen
- er mag geen interpretatie mogelijk zijn
- geen suggestieve termen en argumenten in de tekst of de vraag.
Tijdstip
Er kan geen volksraadpleging plaatsvinden tijdens:
- de 12 maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen
- de 40 dagen voor de rechtstreekse verkiezing van de leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, het Europees Parlement of de gemeenschaps- en gewestparlementen.
Een volksraadpleging kan slechts eenmaal om de 6 maanden plaatsvinden met een maximum van 6 volksraadplegingen per bestuursperiode. Tussen 2 vernieuwingen van de gemeenteraad kan er maar 1 volksraadpleging over hetzelfde onderwerp plaatsvinden.
Verzoek
Inwoners moeten op de datum van de indiening aan bepaalde voorwaarden voldoen om een volksraadpleging te kunnen verzoeken. Ze moeten:
- in het bevolkingsregister van de gemeente ingeschreven of vermeld zijn
- de leeftijd van 16 jaar bereikt hebben
- niet het voorwerp uitmaken van een veroordeling of beslissing die de uitsluiting of schorsing van het kiesrecht meebrengt.
Het verzoek van de inwoner(s) tot het organiseren van een volksraadpleging moet voldoen aan een aantal vormvereisten.
Het verzoek moet:
- gesteund zijn door een voldoende aantal inwoners:
- 20% van de inwoners in de gemeenten met minder dan 15.000 inwoners
- 3.000 inwoners in gemeenten met minstens 15.000 inwoners en minder dan 30.000 inwoners
- 10% van de inwoners in gemeenten met minstens 30.000 inwoners.
- gericht zijn aan het college van burgemeester en schepenen en ingediend met een aangetekende brief of door afgifte tegen ontvangstbewijs
- vergezeld zijn van een toelichtende/gemotiveerde nota en stukken ter voorlichting
- gebruikmaken van het formulier dat bestaat uit een verzoekschrift en een petitielijst met een aantal verplichte vermeldingen.
De gemeenteraad is verplicht een volksraadpleging te organiseren als het verzoek voldoet aan bovengenoemde voorwaarden.
Voorbereiding
De gemeente moet een aantal stappen ondernemen om de volksraadpleging voor te bereiden.
- Stap 1
Controle van de voorwaarden
Het college van burgemeester en schepenen onderzoekt of het verzoekschrift voldoet aan de voorwaarden die het decreet over het lokaal bestuur oplegt.
Het college van burgemeester en schepenen onderzoekt ook of het verzoek gesteund is door een voldoende aantal geldige handtekeningen. Dat onderzoek kan plaatsvinden voor of na dat het college controleert of het verzoekschrift voldoet aan de voorwaarden van het decreet.
Het onderzoek naar het aantal geldige handtekeningen is tijdrovend. Het is daarom aangewezen om eerst na te gaan of het verzoekschrift aan alle andere voorwaarden voldoet.
Het college schrapt tijdens het onderzoek volgende handtekeningen:
- dubbele handtekeningen
- handtekeningen van personen die niet voldoen aan de in het decreet opgelegde voorwaarden
- handtekeningen van personen van wie de gegevens ontoereikend zijn om toetsing van de identiteit mogelijk te maken.
De controle eindigt als het vereiste aantal handtekeningen is bereikt. De gemeenteraad beslist of het verzoek toelaatbaar is.
- Stap 2
Verspreiding informatiebrochure
De gemeente moet tenminste 30 dagen voor de dag van de volksraadpleging een informatiebrochure ter beschikking stellen aan de inwoners. Die brochure bevat:
- een objectieve uiteenzetting over het onderwerp van de volksraadpleging
- een gemotiveerde nota
- de vra(a)g(en) die aan de inwoners zullen worden voorgelegd.
- Stap 3
Opmaak lijst met potentiële deelnemers
Het college van burgemeester en schepenen moet op de 30ste dag voor de volksraadpleging een lijst opmaken van de potentiële deelnemers aan de volksraadpleging.
- Stap 4
Samenstelling hoofdbureau, stembureaus en telbureaus
Het college van burgemeester en schepenen wijst uiterlijk de 35ste dag voor de dag van de gemeentelijke volksraadpleging een voorzitter en een plaatsvervangende voorzitter van het hoofdbureau aan. De voorzitter van het hoofdbureau wijst op zijn beurt de bijzitters, de plaatsvervangende bijzitters en de secretaris aan die deel uitmaken van het hoofdbureau. Het hoofdbureau moet minstens 27 dagen voor de gemeentelijke volksraadpleging samengesteld zijn.
De voorzitter van het hoofdbureau wijst ook uiterlijk de 24ste dag voor de dag van de volksraadpleging de voorzitter, de bijzitters en de plaatsvervangende bijzitters van de stem- en telbureaus aan.
De voorzitter van het hoofdbureau brengt de betrokkenen op de hoogte van de aanwijzing. Als ze verhinderd zijn, moeten ze dit binnen de 3 dagen aan de voorzitter van het hoofdbureau melden. Hij zal dan een vervanger aanwijzen.
De voorzitter van het telbureau en de voorzitter van het stembureau benoemen zelf de secretaris van hun bureau. De secretaris is niet stemgerechtigd bij de besluitneming van het bureau.
De voorzitters, (plaatsvervangende) bijzitters en secretarissen van de verschillende bureaus worden allen geselecteerd uit de lijst met potentiële deelnemers aan de gemeentelijke volksraadpleging die minstens 18 jaar zijn op de dag van de volksraadpleging. Er zijn aparte bepalingen in het geval de gemeente maar 1 stemafdeling telt.
- Stap 5
Verspreiding oproepingsbrief
Het college van burgemeester en schepenen stuurt ten minste 15 dagen voor de gemeentelijke volksraadpleging een oproepingsbrief naar elke potentiële deelnemer aan de gemeentelijke volksraadpleging.
De oproepingsbrief bevat een aantal verplichte gegevens zoals:
- de dag waarop de gemeentelijke volksraadpleging plaatsvindt
- de uren van opening en sluiting van het stemlokaal
- de melding dat deelname aan de gemeentelijke volksraadpleging niet verplicht is.
De gemeente maakt ten minste 20 dagen voor de gemeentelijke volksraadpleging een bericht van oproeping tot de gemeentelijke volksraadpleging openbaar bekend:
- door aanplakking aan het gemeentehuis
- in het gemeentelijke informatieblad
- via de webtoepassing van de gemeente.
Dag van de volksraadpleging
Een volksraadpleging kan alleen op zondag tussen 8u en 13u plaatsvinden. Inwoners zijn niet verplicht deel te nemen aan een volksraadpleging. Elke inwoner die beslist om deel te nemen, heeft 1 stem. De stemming is geheim.
Bepaalde categorieën van potentiële deelnemers aan de gemeentelijke volksraadpleging kunnen andere potentiële deelnemers aan de gemeentelijke volksraadpleging machtigen om in hun naam te stemmen. Iedere gemachtigde mag maar 1 volmacht hebben. Voor het geven van een volmacht is een modelformulier ter beschikking.
De volmacht vermeldt:
- de volksraadpleging waarvoor ze geldig is
- de naam van de volmachtgever en van de gemachtigde
- de voornamen van de volmachtgever en van de gemachtigde
- de geboortedatum van de volmachtgever en van de gemachtigde
- het adres van de volmachtgever en van de gemachtigde.
De volmachtgever en de gemachtigde ondertekenen het volmachtformulier.
De stemmen worden geteld als voldoende inwoners deelnamen aan de volksraadpleging:
- 20% van de inwoners in de gemeenten met minder dan 15.000 inwoners
- 3.000 inwoners in gemeenten met minstens 15.000 inwoners en minder dan 30.000 inwoners
- 10% van de inwoners in gemeenten met minstens 30.000 inwoners.
Bekendmaking van de uitslag
Het college maakt de uitslag van de volksraadpleging bekend na het tellen van de stemmen door:
- aanplakking aan het gemeentehuis
- en/of publicatie in het gemeentelijk informatieblad
- en/of publicatie op de webtoepassing van de gemeente.
De Raad voor Verkiezingsbetwistingen(opent in nieuw venster) is bevoegd als er geschillen rijzen over de telling van de stemmen.
De uitslag van de volksraadpleging is niet bindend.